Β.Ι. ΛΕΝΙΝ: Για την ουσία της υλιστικής διαλεκτικής... Η επιστήμη της προλεταριακής επανάστασης

Β.Ι. ΛΕΝΙΝ: 90 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ

Η επιστήμη της προλεταριακής επανάστασης

100 χρόνια από τη συγγραφή των «Φιλοσοφικών Τετραδίων»

 «Η διχοτόμηση του ενιαίου και η γνώση των αντιφατικών μερών του είναι η ουσία της διαλεκτικής. Σε αυτήν την πλευρά της διαλεκτικής συνήθως δεν δίνεται αρκετή προσοχή, ως νόμου της γνώσης (και νόμου του αντικειμενικού κόσμου). Ορος της γνώσης όλων των προτσές της φύσης (συμπεριλαμβανομένων και του πνεύματος και της κοινωνίας) στην «αυτοκίνησή» τους, στην αυθόρμητη ανάπτυξή τους, στην έντονη ζωή τους, είναι η γνώση τους σαν ενότητας αντιθέσεων. Η ανάπτυξη είναι πάλη των αντιθέσεων».¹

Συμπληρώνονται 100 χρόνια από τότε που ο Β. Ι. Λένιν έγραψε αυτές τις γραμμές στα «Φιλοσοφικά Τετράδια», τα οποία αποτελούνται από μια σειρά περιλήψεων, αποσπασμάτων και σημειώσεών του, σε διάφορα συγγράμματα και άρθρα για τη Φιλοσοφία και εστιάζονται στην ανάπτυξη της μαρξιστικής υλιστικής διαλεκτικής.
Η συγγραφή των «Φιλοσοφικών Τετραδίων» πραγματοποιήθηκε ενώ είχε ξεσπάσει ο ιμπεριαλιστικός Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, με το προλεταριάτο προδομένο από τον οπορτουνισμό της Β' Διεθνούς να αλληλοσφάζεται στα χαρακώματα για τα συμφέροντα των καπιταλιστών. Η προδοσία των οπορτουνιστών γινόταν ακόμα πιο επαίσχυντη, καθώς καλυπτόταν από «ωραία λόγια» και ευχολόγια για την «ειρήνη», για την «καταδίκη του πολέμου» και άλλα συναφή, γεγονός που επέτεινε ακόμα περισσότερο τη σύγχυση και την απελπισία στις γραμμές της εργατικής τάξης.

Ταυτόχρονα, ο ίδιος ο πόλεμος είχε αναγκάσει όλες τις πολιτικές δυνάμεις - ιδιαίτερα μας ενδιαφέρουν εκείνες που δρούσαν εντός του εργατικού κινήματος - να πάρουν σαφή θέση απέναντί του και να τοποθετηθούν ανοιχτά σχετικά με τη δράση της εργατικής τάξης.
Μέσα σε έναν ωκεανό καθηκόντων, όγκου πληροφοριών και ειδήσεων, θεωρητικής σύγχυσης, πογκρόμ κατά των κομμουνιστών στη Δ. Ευρώπη και των μπολσεβίκων στην τσαρική Ρωσία, ήταν απαραίτητος όρος η πλήρης διασαφήνιση και αποτύπωση της αντικειμενικής πραγματικότητας της ιστορικής στιγμής, προκειμένου να καθοριστούν η στρατηγική και η τακτική του προλεταριάτου, και κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί χωρίς τη μέθοδο του διαλεκτικού υλισμού.
Μελετώντας υλιστικά την ανάπτυξη της διαλεκτικής μεθόδου από τα πρώτα της σπέρματα στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία έως την πλήρη ανάπτυξή της από τον Χέγκελ και στη συνέχεια της ανάπτυξης της υλιστικής διαλεκτικής από τον Μαρξ,² ο Λένιν αποσαφήνισε μια σειρά ζητημάτων, γεγονός που επέτρεψε στο μπολσεβίκικο κόμμα να προσανατολιστεί ορθά και να καθοδηγήσει την πάλη του προλεταριάτου - πριν απ' όλα ενάντια στα ποικίλα οπορτουνιστικά ρεύματα - ώστε να ανταποκριθεί στα αναγκαία καθήκοντα της εποχής.
Η αποτύπωση της ανάπτυξης της διαλεκτικής μεθόδου από τον Λένιν στις συνθήκες του μονοπωλιακού καπιταλισμού, του ιμπεριαλισμού, είναι φανερή σε όλη την πρακτική δράση του μπολσεβίκικου κόμματος και είναι αναπόσπαστα δεμένη με τα λενινιστικά έργα τόσο αυτής της συγκεκριμένης χρονικά περιόδου, όσο και με κατοπινά.
Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι κύριο σημείο το οποίο εξάγεται τόσο από τα «Φιλοσοφικά Τετράδια», όσο και από το βασικό φιλοσοφικό έργο του Β. Ι. Λένιν, «Υλισμός και Εμπειριοκριτικισμός» είναι εκείνο στο οποίο ο καθοδηγητής του επαναστατικού εργατικού κινήματος αποδεικνύει ότι ο κόσμος (η αντικειμενική πραγματικότητα και οι νόμοι που την κινούν) είναι γνώσιμος, μπορεί η ανθρώπινη νόηση να τον γνωρίσει.
Ταυτόχρονα, ξεκινώντας από ένα πλήθος φαινομένων μιας συγκεκριμένης εποχής με τη διαλεκτική υλιστική μέθοδο, ο ανθρώπινος νους είναι σε θέση να «βυθιστεί» εντός τους και να φθάσει ως εκείνο το συγκεκριμένο «ενιαίο», στο οποίο συμπυκνώνονται και εκδηλώνονται όλες οι αντιθέσεις που το συγκροτούν.
Η γνώση αυτή επιτρέπει μετά την «ανάδυση» στην «επιφάνεια» και την επιβεβαίωση της «θεωρίας» με την πράξη, την προσέγγιση της πραγματικότητας από ανώτερη γνωσιολογικά σκοπιά, και ούτω καθεξής σε μια αέναη πανανθρώπινη διαδικασία προσέγγισης της αλήθειας.
Οπως σημείωσε «από τη ζωντανή παρατήρηση προς την αφηρημένη σκέψη και από αυτή στην πράξη, αυτή είναι η διαλεκτική πορεία γνώσης της αλήθειας, η πορεία γνώσης της αντικειμενικής πραγματικότητας».³
Ο Λένιν έφερε ως έξοχο παράδειγμα ανάπτυξης της διαλεκτικής υλιστικής μεθόδου το «Κεφάλαιο» του Κ. Μαρξ, υπογραμμίζοντας ότι από την απλή εμπορευματική ανταλλαγή, η οποία είναι κοινωνική σχέση, ιστορικά καθορισμένη, και όχι ανταλλαγή «πραγμάτων» εμφανίζονται εν σπέρματι όλες οι αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος.⁴
Η ανωτερότητα της διαλεκτικής μεθόδου για τη γνώση του κόσμου, επειδή εξετάζει όλες τις πλευρές του φαινομένου και τις σχέσεις του, τονιζόταν από τον Λένιν, καθώς όπως σημείωνε «η δυσκολία απαντάται στη νόηση, γιατί τα στοιχεία του αντικειμένου που στην πραγματικότητα είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους, η νόηση τα εξετάζει χωριστά το ένα από το άλλο».⁵
Σύμφυτο με μια τέτοια δυσκολία της νόησης είναι και το θέμα της εξέλιξης, με τον Λένιν να υπογραμμίζει πως «αν τα πάντα αναπτύσσονται, αυτό σημαίνει ότι περνούν το ένα στο άλλο. Η εξέλιξη ασφαλώς δεν είναι μια απλή, καθολική και αιώνια αύξηση».⁶
Τόνιζε δε, ότι εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι η όσο το δυνατόν ακριβέστερη μελέτη αυτών των περασμάτων, καθώς ήταν εκείνα που ενδιέφεραν κυρίως τον μπολσεβίκο ηγέτη και η μελέτη τους είχε τεράστια σημασία για την πολιτική πάλη του προλεταριάτου.
Αναπτύσσοντας τη διαλεκτική υλιστική μέθοδο, ο Λένιν μπόρεσε να καθορίσει το πέρασμα του καπιταλισμού στο ανώτατο ιμπεριαλιστικό στάδιό του, μπόρεσε επίσης να καθορίσει τη «φύση» του ιμπεριαλιστικού πολέμου και ταυτόχρονα να αποδείξει ότι μια σειρά θεωρούμενων ως «ακίνητων» ορίων στην ιστορική εξέλιξη είναι «κινητά».
Μέσω της ίδιας μεθόδου και φθάνοντας ως το «βάθος» του Είναι, στο οποίο συμπυκνώνονται ευρισκόμενες σε συνεχή κίνηση οι βασικές αντιθέσεις που το συγκροτούν, απέδειξε επίσης ότι η «άρνηση» της μιας «θέσης» από την «αντίθετή» της, δεν είναι μια αυθαίρετη πράξη, αλλά ιστορικά καθορισμένη και αναγκαία πράξη, με κατεύθυνση στην ουσία της και παρά την ποικιλία των μορφών της, αποκλειστικά υπαγορευόμενη από τους όρους «αυτοκίνησης» αυτού του Είναι.⁷
Ετσι, η βασική αντίθεση του καπιταλισμού μεταξύ του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας και της ατομικής καπιταλιστικής ιδιοποίησης του μεγαλύτερου μέρους των αποτελεσμάτων της, λόγω της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής, δε λύνεται αυθαίρετα προς «όποια κατεύθυνση επιθυμεί ο κάθε "προφήτης" ή "οραματιστής"», αλλά οι ίδιοι οι όροι «αυτοκίνησης» του καπιταλιστικού κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού και μόνο αυτοί. Βάσει της διαλεκτικής υλιστικής μεθόδου με την οποία εργάστηκαν οι Μαρξ, Ενγκελς και Λένιν, αποδεικνύουν την αναγκαιότητα της σοσιαλιστικής επανάστασης, και της αντικατάστασης του καπιταλισμού από ένα ανώτερο κοινωνικοοικονομικό σύστημα, τον κομμουνισμό.
Επιπλέον, ο Λένιν, τόνιζε ότι το καθήκον του συνειδητού προλεταριάτου συνίσταται στο να θέτει το θέμα αυτής της αναγκαιότητας στην «ημερήσια διάταξη» σε καιρούς επαναστατικούς και να προετοιμάζει τους όρους για την πραγματοποίηση αυτού του «άλματος» σε καιρούς μη-επαναστατικούς: «Το ζήτημα δεν είναι τι θεωρεί στη δοσμένη στιγμή σαν σκοπό του, αυτός ή εκείνος ο προλετάριος, ή ακόμη και όλο το προλεταριάτο. Το ζήτημα είναι τι είναι στην πραγματικότητα το προλεταριάτο και τι είναι υποχρεωμένο ιστορικά να κάνει σύμφωνα με τους όρους ύπαρξής του».⁸
Αφομοιώνοντας και αναπτύσσοντας περαιτέρω τη διαλεκτική υλιστική μέθοδο, ο Β. Ι. Λένιν έδειξε με ποιον τρόπο ορίζονται οι «ιστορικές εποχές», παρά την ποικιλομορφία των φαινομένων και παρά τη φιλολογία που αναπτύσσεται και η οποία στο βαθμό που δεν είναι διαλεκτική, συνήθως διογκώνει μια πλευρά των φαινομένων, χωρίς να προσπαθεί να ανακαλύψει την ουσία τους.
Λαμβάνοντας υπόψη το πέρασμα του καπιταλισμού στο ανώτατο στάδιό του, τον ιμπεριαλισμό, (μονοπωλιακός καπιταλισμός), ο Λένιν όρισε τον «ιστορικό χρόνο» που δεν ταυτίζεται με τον «ημερολογιακό», αλλά καθόρισε και τα καθήκοντα του προλεταριάτου. Οι φωτιές του Οκτώβρη επιβεβαίωσαν στην πράξη το μαρξισμό - λενινισμό, ενώ η προσωρινή επικράτηση της αντεπανάστασης (που μπορεί να εξεταστεί μόνο με τη διαλεκτική υλιστική μέθοδο) δεν αναιρούν ούτε το χαρακτήρα της εποχής, ούτε τα καθήκοντα του προλεταριάτου, τουναντίον κάνουν την αναγκαιότητα ανατροπής του καπιταλισμού ακόμα πιο επιτακτική.
Στις μέρες μας, η γνώση τόσο της ιστορικής εποχής όσο και της αναγκαιότητας που πηγάζει από τις εντός της αναπτυσσόμενες κοινωνικές σχέσεις, είναι ασφαλώς εφικτό ζήτημα, αλλά κυρίως είναι ζήτημα επαναστατικής πάλης, γιατί μόνο η εργατική τάξη έχει συμφέρον από αυτήν τη γνώση.
Η απόκτηση αυτής της γνώσης, η αντιμετώπιση της πολύμορφης πραγματικότητας με τη διαλεκτική υλιστική μέθοδο, η εκπλήρωση της αναγκαιότητας της σοσιαλιστικής επανάστασης με τη συνειδητή θέληση και δράση του προλεταριάτου, αποτελούν τον καλύτερο φόρο τιμής στον αδιαφιλονίκητο καθοδηγητή του επαναστατικού εργατικού κινήματος, που με τη συνολική του δράση τοποθέτησε το όνομά του δίπλα σε εκείνα των θεμελιωτών της επαναστατικής κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης, των Μαρξ και Ενγκελς, καθώς, όπως και εκείνοι, αφιέρωσε τη ζωή του για να περάσει η ανθρωπότητα «από την προϊστορία στην Ιστορία».
Παραπομπές:
1. Β. Ι. Λένιν: «Σχετικά με το ζήτημα της Διαλεκτικής» - «Φιλοσοφικά Τετράδια», «Απαντα», τ. 29, «Σύγχρονη Εποχή».
2. Β. Ι. Λένιν: «Ο Μαρξ το 1844 - 1847 έφυγε από τον Χέγκελ προς τον Φόιερμπαχ και πιο πέρα από τον Φόιερμπαχ προς τον ιστορικό και το διαλεκτικό υλισμό». «Από το βιβλίο του Λασσάλ για τη φιλοσοφία του Ηράκλειτου» - «Φιλοσοφικά Τετράδια», «Απαντα», τ. 29, «Σύγχρονη Εποχή».
3. Β. Ι. Λένιν: «Η επιστήμη της Λογικής, η διδασκαλία για την Εννοια» - «Φιλοσοφικά Τετράδια», «Απαντα», τ. 29, «Σύγχρονη Εποχή».
4. Β. Ι. Λένιν: «Σχετικά με το ζήτημα της Διαλεκτικής» - «Φιλοσοφικά Τετράδια», «Απαντα» τ. 29, «Σύγχρονη Εποχή».
5. Β. Ι. Λένιν: «Χέγκελ: "Διαλέξεις για την ιστορία της Φιλοσοφίας"» - «Φιλοσοφικά Τετράδια», «Απαντα», τ. 29, «Σύγχρονη Εποχή».
6. Β. Ι. Λένιν: «Χέγκελ: "Διαλέξεις για την ιστορία της Φιλοσοφίας"» - «Φιλοσοφικά Τετράδια», «Απαντα», τ. 29, «Σύγχρονη Εποχή».
7. Β. Ι. Λένιν: «Η επιστήμη της Λογικής, η διδασκαλία για την Εννοια» - «Φιλοσοφικά Τετράδια», «Απαντα», τ. 29, «Σύγχρονη Εποχή».
8. Β. Ι. Λένιν: «Περίληψη του βιβλίου των Μαρξ - Ενγκελς "Η Αγία Οικογένεια"» - «Φιλοσοφικά Τετράδια», «Απαντα», τ. 29, «Σύγχρονη Εποχή».

Γιώργος Μηλιώνης
Γιώργος Μηλιώνης είναι μέλος του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ

Αναδημοσίευση από rizospastis.gr